Twee keer per jaar, in maart en oktober, verzetten we in Nederland massaal de klok. In het voorjaar zetten we de klok een uur vooruit voor de ‘zomertijd’, en in het najaar zetten we hem weer een uur terug voor de ‘wintertijd’. Hoewel dit een routine is geworden in veel landen, worden steeds vaker vraagtekens gezet bij het verzetten van de klok. En terecht als je het ons vraagt. Hoe is het verzetten van de klok überhaupt tot stand gekomen, welke effecten heeft het op ons lichaam en wat kunnen we doen om ons zo goed mogelijk voor te bereiden?
Waarom verzetten we de klok?
Het idee van de klok verzetten werd voor het eerst voorgesteld in de 19e eeuw door George Vernon Hudson, met het idee om meer daglicht te benutten tijdens de werkdag. In 1916 werd het voorstel voor het eerst ingevoerd in Europa tijdens de Eerste Wereldoorlog, in een poging om energie te besparen door gebruik te maken van het natuurlijke daglicht. Dit concept werd later door veel landen overgenomen en bestaat vandaag de dag nog steeds.
Het oorspronkelijke idee was praktisch in een tijd waar elektriciteit en kunstlicht minder beschikbaar waren. Maar in onze moderne wereld lijkt dit systeem ineens een stuk minder relevant. En kan het zo zijn dat het verzetten van de tijd meer invloed heeft dan op alleen de klok aan de muur?
Meer dan één klok: de biologische klok
Naast de klok aan de muur heeft ons lichaam ook een klok: de biologische klok. Deze interne klok wordt soms ook wel het bioritme of circadiaan ritme genoemd. Deze klok is gevestigd in de suprachiasmatische kern (SCN) in de hersenen. De SCN bevindt zich in de hypothalamus, een klein gebied vlak boven de kruising van de oogzenuwen.
Deze biologische klok reguleert een groot aantal biologische processen zoals slaap-waakritme, lichaamstemperatuur, hormoonproductie en spijsvertering. Het zorgt ervoor dat ons lichaam optimaal functioneert op basis van het dag- en nachtritme. Dit optimaal functioneren komt onze gezondheid en prestaties ten goede. Het belangrijkste omgevingssignaal voor het reguleren van de biologische klok is natuurlijk (dag)licht. Op basis van de informatie uit het (spectrum) aan licht wat op je ogen valt, weet je biologische klok op welk moment van de biologische dag jij je bevindt en welke processen bij dat tijdstip passen.
Het probleem is dat onze biologische klok gevoelig is voor verstoringen. Het verzetten van de klok, hoe klein het verschil ook lijkt, kan onze interne ritmes uit balans brengen. Dit kan leiden tot vermoeidheid, verminderde concentratie en zelfs een verhoogd risico op gezondheidsproblemen zoals slaapstoornissen, een verstoorde stofwisseling en hart- en vaatziekten.
Studies tonen aan dat onze interne klok van nature iets langer duurt dan 24 uur. Dit betekent dat we natuurlijk licht nodig hebben in de ochtend om ons ritme goed af te stemmen op de 24-uurs dag. Wintertijd biedt meer ochtendlicht, wat onze biologische klok helpt om te synchroniseren met de dag- en nachtcyclus, terwijl de zomertijd dit bemoeilijkt. Je zou dus kunnen zeggen dat de wintertijd beter aansluit op onze biologische klok.
Winter- en zomertijd is achterhaald
Steeds meer wetenschappelijke onderzoeken wijzen erop dat het verzetten van de klok verouderd is en negatieve gevolgen heeft voor onze gezondheid. Onderzoek toont aan dat er in de week na de overgang na zomertijd een toename is in het aantal verkeersongelukken en hartaanvallen. Dit komt doordat de biologische klok moeite heeft om zich aan te passen aan de plotselinge tijdsverandering, wat leidt tot slaaptekort en verstoringen in ons dagelijks ritme.
Bovendien blijkt het energiebesparende effect, een van de oorspronkelijke redenen voor het invoeren van de zomertijd, tegenwoordig minimaal te zijn. Door moderne technologieën zoals LED-verlichting en efficiëntere energiebronnen is het besparingseffect aanzienlijk afgenomen. De nadelen voor onze gezondheid wegen veel zwaarder dan de voordelen.
De oplossing
Laat ik vooropstellen dat ik van mening ben dat het beter zou zijn om het hele jaar door dezelfde tijd aan te houden. De ‘wintertijd’. Dit voorkomt dat onze biologische klok twee keer per jaar onnodig wordt verstoord voor redenen die inmiddels achterhaald zijn.
Totdat deze verandering is doorgevoerd, denk ik dat het belangrijk is om onszelf goed voor te bereiden op de klokverzetting. Dit maakt de overgang naar de nieuwe tijd soepeler.
Hieronder vind je een handig stappenplan:
Synchroniseer je biologische klok het hele jaar door
- Zorg ervoor dat je iedere ochtend minstens 20-30 minuten wordt blootgesteld aan natuurlijk daglicht. Daarnaast overdag zo veel mogelijk naar buiten. Daglicht is het krachtigste signaal voor je biologische klok.
- Handteer regelmatige bedijden. Ga doordeweeks en in het weekend op dezelfde tijd naar bed en sta op dezelfde tijd op. Dit helpt je biologische klok om goed gesynchroniseerd te blijven.
2. Voorbereiding op de wintertijd
- Begin op de maandag vóór de klokverzetting: ga elke avond 10 minuten later naar bed en sta 10 minuten later op. Dit helpt je lichaam om geleidelijk aan de nieuwe tijd te wennen.
- Vanaf donderdag: eet je avondmaal 20 minuten later dan normaal, omdat de timing van voeding ook invloed heeft op je biologische klok.
- Op zondag (de dag van de klokverzetting): stel jezelf zo veel mogelijk bloot aan natuurlijk (ochtend)licht en zorg voor veel gematigde beweging. Maak bijvoorbeeld een lange wandeling in het bos. Ga die avond op je gebruikelijke bedtijd naar bed.
3. Voorbereiding op de zomertijd
- Begin op de maandag vóór de klokverzetting: ga elke avond 10 minuten eerder naar bed en sta 10 minuten eerder op.
- Vanaf donderdag: eet je avondmaal 20 minuten eerder dan normaal om je biologische klok alvast te helpen aanpassen.
- Op zondag (de dag van de klokverzetting): stel jezelf zo veel mogelijk bloot aan natuurlijk (ochtend)licht en zorg voor veel gematigde beweging. Ga die avond op je gebruikelijke bedtijd naar bed.
Het succes van dit stappenplan hangt achter ook af van hoe goed je je biologische klok het hele jaar door onderhoudt. Zorg voor een goede slaaphygiëne en vermijd het gebruik van schermen vlak voor het slapengaan om je lichaam de rust te geven die het nodig heeft.
